طراحی دفاع در دادگاه جنایی

طراحی دفاع در دادگاه جنایی

استراتژی دفاع- استراتژی دفاع خط و محور اصلی است که وکیل بر روی آن حرکت خواهد کرد. این استراتژی با برگزیدن یکی از روشهای چهارگانه دفاع در دادگاههای جنائی تعیین می‏شود:
نفی کلی اتهام، پذیرش ارتکاب اصل عمل و مناقشه در عنوان اتهام، تمسّک به عوامل منتفی‏کننده مسئولیت کیفری و بالاخره استناد به موجبات منتفی‏کننده مجازات.
بدیهی است این استراتژی حتماً باید با توافق موکل و بر مبنای آنچه او می‏گوید طراحی شود.
پس از طراحی و تعیین استراتژی، تغییر آن – جز در موارد استثنایی و نادر – ممکن نیست. بنابراین باید در طراحی استراتژی نهایت دقت و وسواس به کار برده شود.
واضح است طراحی استراتژی باید با در نظر گرفتن محتویات پرونده و اینکه امکان بیان و اثبات حقایقی بر خلاف آنچه در آن ثبت و ضبط شده است، چقدر وجود دارد باید صورت گیرد. بنابراین عوامل مؤثر در تعیین استراتژی عبارت خواهند بود از:
اولاً – اظهارات موکل در مورد نقش او در قضیه.
ثانیاً – اینکه محتویات پرونده تا چه حدّ صحت موضع موکل و اظهارات او را تأئید می‏کند؟
ثالثاً – اینکه اگر محتویات پرونده موید اظهارات موکل نباشد، امکان تغییر آنها – مثلاً با معرفی شهود جدید یا کارشناسی یا ارائه اسناد و مدارک جدید – چقدر وجود دارد؟
رابعاً – اظهارات موکل تا چه اندازه با عقل سلیم انطباق دارد؟
توجه کنید – همچنانکه گفتیم – تغییر استراتژی پس از انتخاب آن – گاهی، غیر ممکن است. بنابراین وکیل باید در این مرحله نهایت دقت و وسواس را به کار گیرد و به موکل نیز تفهیم کند که تغییر استراتژی میسر نخواهد بود.

تاکتیک دفاع- تاکتیک دفاع مجموعۀ تدابیر و روشها و ابزارهایی است که پس از مشخص شدن استراتژی دفاع، برای اجرا و پیشبرد آن به کار گرفته می‏شود.
تاکتیک‏های دفاع ثابت و لایتغیّر نیستند. زیرا هر دعوی جنائی ویژگیها و مقتضیات خاص خود را دارد. اما اگر بخواهیم برخی تدابیر را که ممکن است در دفاع به کار گرفته شوند دسته‏بندی کنیم، می‏توانیم به موارد ذیل اشاره کنیم:

اولاً – سکوت متهم
در مواردی نه چندان فراوان، مصلحت ایجاب می‏کند متهم در قبال سؤالات دادگاه کلاً سکوت کند و جز اعلام هویت خود و انکار اتهام چیزی نگوید. به این ترتیب وکیل او که ممکن بود، در صورت سخن گفتن موکل، دچار محدودیت‏هایی بشود. امکان مانور و تحرک بیشتر خواهد داشت.
این تاکتیک در جایی به کار می‏آید که گفته‏ها و اقاریر متهم، مضبوط در پرونده، بسیار روشن و قاطع و غیرقابل مناقشه و خدشه‏ناپذیر باشد و بیم آن رود که صحبت‏های اود در دادگاه، راه دفاع را کاملاً مسدود کند.

ثانیاً – دفاع غیرمستقیم
وقتی در پرونده احتمالات مختلف و متهمین متعدد وجود داشته است. لکن در نهایت موکل متهم واقع و نسبت به دیگران قرار منع پی‏گرد صادر و قرار قطعی شده است. می‏توان جهت اصلی حمله را به سوی متهمانی که برای ایشان قرار منع پی‏گرد صادر شده – و اینک با قطعیت یافتن قرار مصون از تعرض هستند – متوجه کرد.
به این ترتیب وقتی در نتیجه مدافعات و ارائه ادله احتمال توجه اتهام به دیگران بالا برود، به خودی خود از موکل رفع اتهام یا اتهام علیه او متزلزل می‏شود.

ثالثاً – خدشه در ادله علمی
گاهی علیه موکل فقط ادله علمی – مثل نظریات کارشناسی مختلف – موجود است که می‏تواند مقدمۀ علم قاضی قرار گیرد. در این حالت می‏توان با ارائه نظریه‏های کارشناسی معارض یا بیان عقاید مخالف با نظریات ابزاری یا عنوان کردن نظریات علما که صحت این ادله و مستندات را متزلزل می‏کند، به دفاع پرداخت. اگر نتیجۀ این اقدام ایجاد شبهه در ادله باشد دفاع موفق محسوب خواهد شد. چون مبانی احتمالی علم قاضی متزلزل شده است.

رابعاً – خدشه در شهادت‏ها
اگر مبنای توجه اتهام به موکل صرفاً شهادت شهود باشد لاجرم باید در صحت این شهادت‏ها خدشه کرد. این خدشه ممکن است از طریق بیان موجبات جرح شهود، خدشه در صحت اظهارات ایشان – از جهات مختلف – زیر سؤال بردن شخصیت شهود (البته با نهایت احتیاط)، صورت گیرد.

خامساً – تاکتیک مختلط دفاعی
مجموعه‏ای است از روشهای دوم و سوم و چهارم. این روش کاربرد فراوان دارد زیرا باعث اطمینان بیشتر می‏شود. البته اعمال آن مستلزم کار و صرف وقت بیشتر است.

سادساً – استفاده از وسائل کمکی
استفاده از وسائل کمکی نظیر ماکت، مجسمه، نوار ویدئو یا CD در دفاع.

منبع: کتاب هنر دفاع در دادگاهها، استراتژی و تاکتیک