محاربه چیست و محارب کیست ؟ “بغی” کدام است و “باغی” چه کسی ؟
قسمت چهارم – اثبات محاربه/ مجازات محاربه / توبه محارب
-اثبات محاربه
به موجب ماده ۱۸۹ قانون مجازات اسلامی: “محاربه و افساد فی الارض … با یک بار اقرار … یا شهادت فقط دو مرد عادل اثبات می شود”. طبق تبصرههای این ماده شهادت کسانی که مورد تهاجم محاربان قرار گرفته اند، به نفع یکدیگر پذیرفته نمی شود مگر کسانی که بگویند به ما آسیب نرسیده و به نفع آسیبدیدگان شهادت دهند. همچنین اگر اشخاص صرفاً به عنوان شهادت – و نه شکایت شخصی – گواهی دهند، پذیرفته می شود.
صاحب جواهر به پذیرفته نشدن شهادت محاربان علیه یکدیگر تصریح میکند: “واضح است که اقرار کننده باید بالغ و عاقل و اقرار او با قصد و اختیار باشد، نه در نتیجه جبر و زور و شکنجه و شاهد نیز باید دارای شرایط عمومی شهادت باشد”.
-مجازات محاربه
مجازات محاربه یکی از چهار مورد ذیل است:
الف – قتل یا اعدام که به هر صورتی می تواند باشد.
ب – مصلوب کردن و به صلیب کشیدن به نحوی که نحوه بستن به مرگ منجر شود. محکوم بیش از سه روز نباید بر صلیب بماند و چنانچه پس از سه روز زنده باشد کشتنش جایز نیست.
پ – قطع دست راست و پای چپ آن گونه که در سرقت عمل می شود.
ث – تبعید یا نفی بلد که منظور محبوس کردن محکوم در محلی غیر از محل ارتکاب جرم است و مدت آن از یک سال کمتر نباید باشد حتی اگر بعد از دستگیری توبه کرده باشد.
انتخاب هر یک از موارد چهارگانه با قاضی است و گذشت متضرر از جرم باعث سقوط حد نمی شود. اما در صورت توبه پیش از دستگیری، حد ساقط میشود اما حقوق اشخاص ناشی از خسارت وارده بر آنها یا حق قصاص، باقی می ماند.
در مورد مجازات محاربه و محاربان پرسش هایی به ذهن می آید.
الف – اینکه قاضی حق انتخاب مجازات را دارد، آیا اختیاری مطلق است یا باید مجازات را متناسب با آثار عمل متهم معین کند؟ امام خمینی در مسئله پنج فصل مربوط در تحریرالوسیله ضمن اقوی دانستن فرض اختیار حاکم (قاضی) می نویسد: بعید نیست که بهتر باشد قاضی تناسب را در تعیین کیفر رعایت کند.
ب – در مواردی قانونگذار ما برخی اعمال را در بعضی حالات “محاربه” دانسته است. تکلیف مجازات در این موارد چیست؟
گذشته از بحثی که قبلاً در این مورد ذکر کردیم و گذشته از اینکه به علت توقیفی بودن حدود، سرایت دادن مجازات حدی به سایر موارد در اصل اشکال دارد (آسیبشناسی، سابق الذکر، صفحه ۱۹)، به نظر می رسد در این موارد فقط مجازات حبس می تواند تعیین شود آن هم نه حبس در تبعید، زیرا حبس در تبعید استثنا است و قابل تعمیم نیست.
پ – در مورد صلب آیا می توان به مصلوب آب و غذا داد؟ در این مورد نظر صریحی وجود ندارد. اما با توجه به عدم منع صریح شاید بتوان گفت نباید مانع رساندن آب و غذا به مصلوب بشوند. (آسیبشناسی، سابق الذکر معتقد به وجود ابهام است)
-توبه محارب
در محاربه توبه وقتی موجب سقوط حد می شود (معافیت از مجازات) که پیش از دستگیری تحقق یابد، حال آنکه در سایر حدود، توبه تا وقتی ادله علیه متهم ابراز نشده موجب سقوط حد می شود. در این مورد هم پرسش هایی قابل طرح است.
الف – منظور از دستگیری یا آنچه فقها “القدره علیه” نامیده اند یا به تعبیر دیگر قدرت و ظفر یافتن بر محارب چیست؟ اما اگر محارب مثلاً در محاصره قرار گیرد و امکان فرار نداشته باشد و در این حال توبه کند، تکلیف چیست؟ به نظر میرسد اگر محارب در حالی که هنوز دستگیر نشده توبه کند، معاف از مجازات است. (آسیب شناسی به نقل از آیت الله اراکی)
ب – هرگاه محارب پس از دستگیری ادعا کند قبلا توبه کرده است، آیا باید پذیرفت یا باید این امر اثبات شود؟ به نظر میرسد با توجه به اصل بودن صحت قول مسلم و اینکه در اینجا حق الله مطرح است و حد با شبهه ساقط می شود و در این مورد حداقل با شبهه مواجه هستیم، باید به معافیت متهم از مجازات حدی قائل شد، بدون اینکه به حقوق افراد – در صورت وجود – لطمهای وارد شود.
ادامه دارد . . .
روزنامه اعتماد – بیست و چهارم دیماه یکهزار و سیصد و هشتاد و هشت