حمایت از شهود و مطلعان پرونده کیفری

حمایت از شهود و مطلعان پرونده کیفری

۱-در فیلمها بسیار دیده ایم که مافیا قصد کشتن یا ترساندن شاهدی را داشته تا از گواهی دادن او جلوگیری و به متهم یا متهمان یا سازمان مافیا برای مصون ماندن از مجازات کمک کند . این ماجراها در عالم واقعی وجود دارد و در کشور ما هم کم نبوده و نیست .
در دعاوی کیفری – و حتی مدنی- ممکن است شاکی یا خواهان یا خانواده و خویشان او مورد تهدید یا آزار قرار گیرند .
در امور کیفری گاهی شهادت شهود و مطلعین تنها دلیل اتهام و یا مهم ترین دلیل است . بنابراین نمی توان از شهادت شهود در اینگونه پرونده ها چشم پوشی کرد . زیرا چنین حالتی ممکن است به بی دلیل ماندن پرونده، فرار متهم از مجازات و تضییع حقوق شاکی منجر شود .

قانون جدید آیین دادرسی کیفری در ماده ۲۱۴ خود مقرر داشته است :
« هرگاه بیم خطر جانی یا حیثیتی و یا ضرر مالی برای شاهد یا مطلع و یا خانواده آنان وجود داشته باشد، اما استماع اظهارات آنان ضروری باشد، بازپرس به‌منظور حمایت از شاهد یا مطلع و با ذکر علت در پرونده، تدابیر زیر را اتخاذ می‌کند:
الف- عدم مواجهه حضوری بین شاهد یا مطلع با شاکی یا متهم
ب – عدم افشای اطلاعات مربوط به هویت، مشخصات خانوادگی و محل سکونت یا فعالیت شاهد یا مطلع
پ – استماع اظهارات شاهد یا مطلع در خارج از دادسرا با وسایل ارتباط از راه دور
تبصره ۱- در صورت شناسایی شاهد یا مطلع حسب مورد توسط متهم یا متهمان یا شاکی و یا وجود قرائن یا شواهد، مبنی بر احتمال شناسایی و وجود بیم خطر برای آنان، بازپرس به درخواست شاهد یا مطلع، تدابیر لازم را از قبیل آموزش برای حفاظت از سلامت جسمی و روحی یا تغییر مکان آنان اتخاذ میکند. ترتیبات این امر به موجب آیین‌نامه‌ای است که ظرف ششماه از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون توسط وزارت دادگستری تهیه می‌شود و به تصویب رئیس قوه قضائیه میرسد.
تبصره ۲- ترتیبات‌فوق باید به‌نحوی صورت‌پذیرد که منافی‌حقوق‌دفاعی متهم نباشد.
تبصره ۳- ترتیبات مقرر در این ماده و تبصره (۱) آن در مرحله رسیدگی در دادگاه نیز اجراء می‌شود» .

ملاحظه می شود در تبصره ۱ ماده تهیه و تصویب آیین نامه اجرایی آن ظرف ۶ ماه پیش بینی شده است .

۲- این آیین نامه در ۲۶/۱۰/۱۳۹۴ از طرف رئیس قوه قضائیه تصویب و ابلاغ شد . مادۀ یک آیین نامه ، الفاظ و کلمات بکار رفته در ماده را تعریف و تصریح کرده است که تدابیر حمایتی همه انواع صدمه و ضرر را از هر درجه و به هر شدتی که باشد در بر می گیرد و در حمایت، عوامل مختلف و شرایط طرفین دعوا و شهود باید در نظر گرفته شود .

۳-از آنجا که اقدامات حمایتی مذکور مستلزم انجام امور و اتخاذ تدابیر خاص، با قید فوریت، است که واحدهای موجود قوه قضائیه قادر به اجرای آن نیستند آیین نامه مقرر کرده در هر حوزه قضائی واحدی به عنوان «حمایت از امنیت شهود و مطلعان» زیر نظر رئیس حوزه تشکیل شود و نیز رئیس کل دادگستری استان می تواند دفتری به نام «دفتر تامین امنیت شهود و مطلعان» برای هماهنگی با دستگاههای ذیربط ایجاد کند .

۴-مصادیق حمایت ها مشتمل بر موارد گوناگونی به شرح ذیل است:
الف- عدم مواجهه حضوری بین شاهد و طرفین دعوا با حفظ حق سوال طرفین از شاهد یا مطلع .
ب- عدم افشای اطلاعاتی که موجب شناسایی شهود می شود . البته گواهی این شهود شنیده و ضبط می شود . اما اطلاعات مربوط به هویت و محل آنان به صورت رمز در اختیار واحد حمایت از شهود قرار می گیرد و به هیچیک از طرفین دعوا یا وکلای آنان داده نخواهد شد .
پ- استماع شهادت با استفاده از وسائی ارتباطی صوتی و تصویری با احراز هویت شاهد و اتخاذ تدابیر امنیتی لازم برای عدم افشاء مکالمه و ارتباط. در این مورد هم حق سوال طرفین – از همین طریق- محفوظ است .

ت-تدابیر حمایتی ویژه
ممکن است تامین امنیت شهود و مطلعان با محافظت پلیس از منزل و محل کار و مسیر رفت و آمد شاهد ، نصب دوربینهای مدار بسته ، کنترل ارتباطات مخابراتی آنان با رضایت کتبی شان، در اختیار گذاشتن وسایل دفاعی (مانند افشانه فلفل) یا ابزارهای اخبار و اعلام سریع (مثل «پِی جِر») و بالاخره حتی تغییر مکان شاهد ولو با تغییر شغل شاهدی که کارمند دولت است، انجام گیرد .

۵-همچنانکه بارها گفته ایم قانون جدید آیین دادرسی کیفری را –بدون چشم پوشی از اشکالات آن (از جمله و به ویژه تبصره ماده ۴۸ قانون) –باید مثبت ارزیابی کرد و ماده ۲۱۴ و آیین نامه آن هم یکی از جنبه های مثبت آن است . زیرا همواره موضوع ترس شهود از ادای شهادت یکی از موانع مهم رسیدن به واقعیت در رسیدگی های کیفری محسوب می شده است . البته موضوع – یا مسأله یا معضل- جمع بین ماده ۲۱۴ و حقوق طرفین دعوا، اعم از متهم و شاکی ، مطلبی است که باید در عمل دید و به قضاوت نشست . به طور کلی از آنجا که بسیاری از مقررات قانون جدید تازگی دارد ، نقاط قوت و ضعف آن ضمن اجرا آشکار خواهد شد . ناچار باید شکیبا و دقیق باشیم و نقاط قوت و ضعف را پیدا و اعلام کنیم . والله اعلم