طراحی دفاع در دادگاه جنایی
استراتژی دفاع- استراتژی دفاع خط و محور اصلی است که وکیل بر روی آن حرکت خواهد کرد. این استراتژی با برگزیدن یکی از روشهای چهارگانه دفاع در دادگاههای جنائی تعیین میشود:
نفی کلی اتهام، پذیرش ارتکاب اصل عمل و مناقشه در عنوان اتهام، تمسّک به عوامل منتفیکننده مسئولیت کیفری و بالاخره استناد به موجبات منتفیکننده مجازات.
بدیهی است این استراتژی حتماً باید با توافق موکل و بر مبنای آنچه او میگوید طراحی شود.
پس از طراحی و تعیین استراتژی، تغییر آن – جز در موارد استثنایی و نادر – ممکن نیست. بنابراین باید در طراحی استراتژی نهایت دقت و وسواس به کار برده شود.
واضح است طراحی استراتژی باید با در نظر گرفتن محتویات پرونده و اینکه امکان بیان و اثبات حقایقی بر خلاف آنچه در آن ثبت و ضبط شده است، چقدر وجود دارد باید صورت گیرد. بنابراین عوامل مؤثر در تعیین استراتژی عبارت خواهند بود از:
اولاً – اظهارات موکل در مورد نقش او در قضیه.
ثانیاً – اینکه محتویات پرونده تا چه حدّ صحت موضع موکل و اظهارات او را تأئید میکند؟
ثالثاً – اینکه اگر محتویات پرونده موید اظهارات موکل نباشد، امکان تغییر آنها – مثلاً با معرفی شهود جدید یا کارشناسی یا ارائه اسناد و مدارک جدید – چقدر وجود دارد؟
رابعاً – اظهارات موکل تا چه اندازه با عقل سلیم انطباق دارد؟
توجه کنید – همچنانکه گفتیم – تغییر استراتژی پس از انتخاب آن – گاهی، غیر ممکن است. بنابراین وکیل باید در این مرحله نهایت دقت و وسواس را به کار گیرد و به موکل نیز تفهیم کند که تغییر استراتژی میسر نخواهد بود.
تاکتیک دفاع- تاکتیک دفاع مجموعۀ تدابیر و روشها و ابزارهایی است که پس از مشخص شدن استراتژی دفاع، برای اجرا و پیشبرد آن به کار گرفته میشود.
تاکتیکهای دفاع ثابت و لایتغیّر نیستند. زیرا هر دعوی جنائی ویژگیها و مقتضیات خاص خود را دارد. اما اگر بخواهیم برخی تدابیر را که ممکن است در دفاع به کار گرفته شوند دستهبندی کنیم، میتوانیم به موارد ذیل اشاره کنیم:
اولاً – سکوت متهم
در مواردی نه چندان فراوان، مصلحت ایجاب میکند متهم در قبال سؤالات دادگاه کلاً سکوت کند و جز اعلام هویت خود و انکار اتهام چیزی نگوید. به این ترتیب وکیل او که ممکن بود، در صورت سخن گفتن موکل، دچار محدودیتهایی بشود. امکان مانور و تحرک بیشتر خواهد داشت.
این تاکتیک در جایی به کار میآید که گفتهها و اقاریر متهم، مضبوط در پرونده، بسیار روشن و قاطع و غیرقابل مناقشه و خدشهناپذیر باشد و بیم آن رود که صحبتهای اود در دادگاه، راه دفاع را کاملاً مسدود کند.
ثانیاً – دفاع غیرمستقیم
وقتی در پرونده احتمالات مختلف و متهمین متعدد وجود داشته است. لکن در نهایت موکل متهم واقع و نسبت به دیگران قرار منع پیگرد صادر و قرار قطعی شده است. میتوان جهت اصلی حمله را به سوی متهمانی که برای ایشان قرار منع پیگرد صادر شده – و اینک با قطعیت یافتن قرار مصون از تعرض هستند – متوجه کرد.
به این ترتیب وقتی در نتیجه مدافعات و ارائه ادله احتمال توجه اتهام به دیگران بالا برود، به خودی خود از موکل رفع اتهام یا اتهام علیه او متزلزل میشود.
ثالثاً – خدشه در ادله علمی
گاهی علیه موکل فقط ادله علمی – مثل نظریات کارشناسی مختلف – موجود است که میتواند مقدمۀ علم قاضی قرار گیرد. در این حالت میتوان با ارائه نظریههای کارشناسی معارض یا بیان عقاید مخالف با نظریات ابزاری یا عنوان کردن نظریات علما که صحت این ادله و مستندات را متزلزل میکند، به دفاع پرداخت. اگر نتیجۀ این اقدام ایجاد شبهه در ادله باشد دفاع موفق محسوب خواهد شد. چون مبانی احتمالی علم قاضی متزلزل شده است.
رابعاً – خدشه در شهادتها
اگر مبنای توجه اتهام به موکل صرفاً شهادت شهود باشد لاجرم باید در صحت این شهادتها خدشه کرد. این خدشه ممکن است از طریق بیان موجبات جرح شهود، خدشه در صحت اظهارات ایشان – از جهات مختلف – زیر سؤال بردن شخصیت شهود (البته با نهایت احتیاط)، صورت گیرد.
خامساً – تاکتیک مختلط دفاعی
مجموعهای است از روشهای دوم و سوم و چهارم. این روش کاربرد فراوان دارد زیرا باعث اطمینان بیشتر میشود. البته اعمال آن مستلزم کار و صرف وقت بیشتر است.
سادساً – استفاده از وسائل کمکی
استفاده از وسائل کمکی نظیر ماکت، مجسمه، نوار ویدئو یا CD در دفاع.
منبع: کتاب هنر دفاع در دادگاهها، استراتژی و تاکتیک